سی تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری یکی از روش های پیشرفته (Computed Tomography scan (CT scan تصویربرداری پزشکی است. بعد از رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن بیشترین کمک را به بررسی ضایعات سیستم حرکتی بدن انسان بخصوص استخوان ها میکند. امروزه استفاده از سی تی اسکن جزء جدایی ناپذیر در تشخیص و حتی درمان بسیاری از بیماری ها شده است.
سی تی اسکن چگونه انجام میشود
برای انجام سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود. در این روش باریکه نازکی از اشعه ایکس (مانند باریکه اشعه لیزر) به اندام بیمار تابانده میشود. این اشعه از تمامی بافت هایی که سر راه آن قرار دارند عبور کرده و مقداری از آن که از طرف مقابل اندام خارج میشود به توسط دتکتور Detector یا آشکارساز های حساسی دریافت میگردد. این دتکتورها اشعه را به جریان الکتریکی تبدیل میکنند. این فرایند هزاران بار از زوایای گوناگون تکرار میشود یعنی باریکه اشعه ایکس از زوایای گوناگون به درون اندام تابانده شده و خروجی آن در طرف مقابل اندام اندازه گیری میشود. بدین ترتیب تعداد زیادی اطلاعات بصورت میزان های مختلف شدت جریان الکتریکی که متناسب با شدت اشعه و جذب آن در بدن است گردآوری شده و به کامپیوتر مرکزی سی تی اسکن ارسال میشود. این کامپیوتر اطلاعات را پردازش کرده و نتیجه آن بصورت تصاویر متعددی که سطح مقطع اندام را نشان میدهند بر روی مانیتور دستگاه مشخص میشود. در صورت لزوم این تصاویر بر روی فیلم چاپ میشوند. تصاویر سی تی اسکن با دقت بسیار بیشتر از تصاویر رادیوگرافی ساده، شکل استخوان ها و حتی بسیاری از بافت های دیگر اندام را نشان میدهد. با استفاده از این تکنیک میتوان داخل استخوان را هم مشاهده کرد.
علت انجام سی تی اسکن
پزشک می‌تواند برای کمک به چنین مواردی سی‌تی اسکن را توصیه کند: تشخیص اختلالات عضلانی و اسکلتی از جمله تومورها یا شکستگی‌های استخوانی تعیین دقیق محل تومور، عفونت یا لخته خونی راهنمایی برای روش‌هایی از جمله جراحی، بیوپسی و پرتودرمانی تشخیص و پایش بیماری‌هایی از جمله سرطان، بیماری‌های قلبی، ندول ریوی و توده‌های کبدی پایش اثربخشی درمان‌های مختلف مثل درمان سرطان تشخیص جراحت و خونریزی‌های داخلی
در انجام سی تی اسکن بیمار باید به چه نکاتی توجه کند
چون در سی تی اسکن از اشعه ایکس استفاده میشود قبل از تهیه آن پزشک معالج باید در جریان باردار بودن بیمار قرار گیرد. استفاده از این روش تصویربرداری در سه ماهه اول بارداری ممکن است مشکلاتی را برای جنین بوجود آورده پس ممنوع است. دستگاه سی تی اسکن در داخل اطاق بزرگی قرار دارد که هوای داخل آن نسبتا خنک است. این دستگاه به شکل یک حلقه بزرگ است که یک تخت در درون آن قرار گرفته است. برای تهیه تصاویر سی تی اسکن، بیمار بر روی تخت دراز کشیده و سپس تخت در داخل حلقه حرکت میکند. منبع اشعه ایکس در اطراف حلقه قرار دارد. این منبع اشعه ایکس را از یک طرف حلقه به درون بدن بیمار تابانده و در طرف دیگر حلقه گیرنده یا دتکتور میزان اشعه دریافتی را اندازه میگیرد. در حین عکسبرداری منبع اشعه ایکس در داخل حلقه گردش میکند. این گردش با صدایی همراه است که طبیعی است و آسیبی به بیمار نمیرساند. در برخی موارد ممکن است پزشک پیش از انجام سی‌تی اسکن ماده رنگی ویژه‌ای را به نام ماده کنتراست یا حاجب از طریق ورید بازو تزریق کند. اگرچه نادر است، گاهی این ماده می‌تواند مشکلات پزشکی یا واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند. بیشتر واکنش‌ها خفیف بوده و منجر به راش‌های پوستی یا خارش میشود. در موارد نادری، واکنش‌های آلرژیک می‌تواند جدی بوده و حتی منجر به مرگ شود. در صورتی که به ماده حاجب واکنش نشان دادید، حتما پزشک خود را مطلع کنید. ماده حاجب اشعه ایکس را بلوک کرده و در تصویر به صورت رنگ سفید دیده میشود که می‌تواند عروق خونی، روده یا سایر بخش‌ها را بیشتر نمایان کند. ماده حاجب می تواند از روش‌های مختلفی به شما تجویز شود: • خوراکی: اگر قرار باشد مری یا معده شما اسکن شود، لازم است مایعی را که حاوی ماده حاجب است ببلعید که البته طعم ناخوشایندی دارد. • تزریقی: ماده حاجب می‌تواند از طریق ورید بازو برای کمک به وضوح صفرا، مجاری ادراری، کبد و عروق خونی در تصویر، تزریق شود. ممکن است شما در حین تزریق احساس گرما کرده یا طعم فلزی در دهان خود احساس کنید. • از راه تنقیه: ماده حاجب می‌تواند در رکتوم قرار داده شود تا به وضوح تصویر روده‌ها کمک کند. این روند می‌تواند سبب احساس نفخ و ناراحتی شود. در حین کارکردن دستگاه بیمار باید بیحرکت باشد تا تصاویر واضحی تهیه شوند.سی تی اسکن درد ندارد. ممکن است در حین انجام سی تی اسکن تکنیسین رادیولوژی از بیمار بخواهد تا برای چند ثانیه نفس خود را در سینه حبس کند. در حین انجام سی تی اسکن لباس روی اندامی که مورد آزمایش قرار میگیرد باید حتی الامکان ساده و نازک باشد و هیچ جسم فلزی در آن نباشد. هزینه تهیه سی تی اسکن و مدت زمات تهیه آن بیش از رادیوگرافی ساده است و مقدار اشعه ایکس که در حین سی تی اسکن به بدن بیمار تابیده میشود بیش از رادیوگرافی ساده است. پس نمیتوان از این روش در هر بیمار استفاده کرد. از این روش پرهزینه که خطرات آن هم از رادیوگرافی ساده بیشتر است باید تنها زمانی استفاده کرد که اطلاعات بدست آمده از آن قطعا به تشخیص و یا درمان بیمار کمک کند.