رادیوگرافی یکی از روش های تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از آن میتوان درون بدن انسان را دید و از بیماری های آن اطلاع پیدا کرد. این روش با استفاده از تابش اشعه ایکس X-ray ( اشعه رونتگن) به قسمتی از بدن انسان میتواند تصویر مورد نیاز را تهیه کند.
اشعه ایکس چیست؟
اشعه ایکس که به توسط ویلهلم رونتگن آلمانی کشف شد جزء دسته ای از امواج است که به آنها امواج الکترومغناطیسی Electromagnetic waves میگویند. امواج رادیویی، امواج تلویزیونی، امواج رادار، نور مرئی، امواج مادون قرمز، امواج فوق بنفش، امواج ایکس و امواج گاما همگی یک خاصیت مشترک دارند و آن اینست که همگی آنها امواج الکترومغناطیسی هستند. تنها تفاوت آنها طول موج یا فرکانس آنها است. تفاوت در طول موج این امواج موجب تغییر در توانایی آنها در نفوذ به درون اجسام میشود.امواج ایکس و گاما با طول موج بسیار پایین و قدرت بالایی که دارند میتوانند به درون اجسام نفوذ کنند. پس با اینکه نور مرئی نمیتواند از درون بدن انسان عبور کند ولی امواج ایکس میتواند. همانطور که نور مرئی از شیشه عبور میکند اشعه ایکس هم از بدن عبور میکند. با این حال همانطور که بعضی شیشه ها کاملا شفاف هستند و بعضی دیگر کدر یا مات اند بعضی بافت های بدن به امواج ایکس اجازه میدهند تا به راحتی از آنها عبور کند مثل پوست یا عضلات. در عوض بعضی بافت های بدن مانند استخوان به راحتی اجازه عبور اشعه ایکس را نمیدهند. وقتی به قسمتی از بدن اشعه ایکس میتابانیم این اشعه از پوست و عضلات عبور میکند ولی استخوان ها مانع از عبور آن شده و راه آنرا سد میکنند. در روش رادیوگرافی ساده از یک ورقه یا صفحه پلاستیک خاص هم استفاده میکنند که به آن فیلم هم میگویند. این صفحه به اشعه ایکس حساس است. اگر اشعه ایکس به قسمت هایی از این صفحه برخورد کند تغییراتی در آن میدهد که بعد از ظهور و ثبوت فیلم، آن قسمت سیاه رنگ دیده میشود و اگر به قسمت هایی از این فیلم اشعه ایکس نتابد بعد از ظاهر شدن به رنگ سفید دیده میشود.
رادیوگرافی یا عکس برداری چگونه انجام میشود؟
برای عکس برداری با اشعه ایکس قسمتی از بیمار را که قصد بررسی آنرا دارند بر روی فیلم قرار میدهند و سپس به آن قسمت اشعه ایکس تابیده میشود. اشعه ایکس از پوست و عضلات عبور کرده و به صفحه حساس برخورد میکند. رنگ این قسمت ها بعد از ظاهر شدن سیاه دیده میشود. برعکس، استخوان مانع عبور اشعه ایکس شده و چون به زیر قسمتی که استخوان قرار دارد اشعه نمیتابد بعد از ظاهر شدن به رنگ سفید دیده میشود. در واقع عکس برداری با اشعه ایکس بسیار شبیه افتادن سایه شما بر روی دیوار است. وقتی در برابر آفتاب در مقابل دیوار قرار میگیرید قسمت هایی که بدن شما جلوی عبور نور خورشید را گرفته بر روی دیوار تاریک تر شده و شما آنرا بصورت سایه خود میبینید. رادیوگرافی ساده هم یک نوع بررسی سایه بافت های انسان است ولی در مقابل اشعه ایکس. البته اینطور نیست که بافت ها یا جلوی اشعه ایکس را بگیرند یا به آن اجازه عبور بدهند. مقدار عبور اشعه از بافت ها کم و زیاد است مانند یک شیشه که میتواند شفاف باشد یا درجات متفاوتی از کدورت را داشته باشد.به همین علت در یک عکس رادیوگرافی بعضی استخوان ها که متراکم تر و محکم ترند سفیدتر و بعضی دیگر کمتر سفیدند. بعضی چیزها که به اشعه کاملا اجازه عبور میدهند ( مانند هوا یا گاز درون روده) کاملا سیاهند و بعضی دیگر که مختصری جلوی عبور اشعه را میگیرند مانند عضلات خاکستری دیده میشوند. رادیوگرافی ساده وسیله بسیار ارزشمندی برای بررسی استخوانها، شکستگی آنها و بیماری های مختلف آن است.
مضرات تشخیص با اشعه ایکس
اشعه ایکس تشخیص و درمان بسیاری از بیماریها را برای پزشکان آسان کرده و سبب بهبود کیفیت زندگی بیماران شده است، اما این روش تشخیصی عوارض جانبی نیز دارد. قرار گرفتن در برابر اشعه ایکس میتواند سبب جهش ژنتیکی شده و به سلولها آسیب برساند. جهش‌های ژنتیکی بسته به اینکه در چه سلول و با چه وسعتی رخ دهند اثرات متفاوتی بر سلامت افراد می‌گذارند. با اینکه سیستم ژنتیکی بدن به نحوی طراحی شده که تا حد ممکن جهش‌های ژنتیکی را که در طول زندگی به دلایل گوناگون رخ میدهد، اصلاح کند اما گاهی ممکن است سبب بیماریهایی چون سرطان شود. وقوع جهش ژنتیکی در سلولهای تولیدمثل پیش از تشکیل نطفه، میتواند باعث بیماری‌های مادرزادی شده و حتی سلامت را چند دهه بعد در زمان بزرگسالی به خطر بیندازد. جنین مادران باردار و کودکان بیشتر از بزرگسالان در مقابل پرتو ایکس آسیب‌پذیر هستند، به همین علت عکس برداری با این پرتوها برای زنان باردار اکیدا ممنوع است. البته باید در نظر داشت که میزان انرژی این اشعه در کمترین حد ممکن نگه داشته میشود تا از خطرات احتمالی بکاهد، به همین علت هم مزایای استفاده از اشعه ایکس برای تشخیص و درمان بیماریها بسیار بالاتر از خطرات احتمالی آن است.